بازرگانی بین المللی روز به روز در حال گسترش و پیچیدگی بیشتری است. افزایش حجم تجارت به طور تصاعدی و قابلیت دسترسی به شریک‌های تجاری از نقاط مختلف جهان، تحولات زیادی را به همراه دارد. هر چند که این آسانی می‌تواند ریسک‌هایی مثل تخلف و کلاهبرداری را افزایش دهد، اما تدوین قراردادهای دقیق می‌تواند مانع بروز این مشکلات شود و در صورت بروز اختلاف، فرآیند حل و فصل را تسهیل کند. این مقاله به بررسی ۱۲ اشتباه رایج در قراردادهای بین المللی می‌پردازد که هدف آن کمک به تجار کشور برای پیشگیری از چالش‌های تجاری است. امیدواریم که این مطلب برای فعالان این حوزه مفید واقع شود.
1. عدم وجود قرارداد مکتوب
وجود قرارداد مکتوب یکی از اجزای حیاتی در تجارت بین المللی است. عدم تدوین قرارداد می‌تواند باعث شود که طرفین به صورت شفاهی به توافق برسند که این امر در آینده به مشکلات و ابهامات زیادی منجر خواهد شد. زمانی که هیچ‌گونه مدرکی وجود نداشته باشد که مشخص کند هر طرف چه مسئولیت‌هایی دارد، هرگونه سوء تفاهم یا اختلاف به سادگی می‌تواند به یک بحران جدی تبدیل شود.
از طرف دیگر، یک قرارداد مکتوب به عنوان مدرک قانونی قابل استناد عمل می‌کند که در هنگام بروز اختلافات می‌توان به آن مراجعه کرد. به همین دلیل، تجار باید به تدوین قراردادی با عبارات واضح و مشخص برای تمامی جوانب معامله توجه کنند و آن را به امضای هر دو طرف برسانند. برای تدوین قرارداد، پیشنهاد می‌شود مراحل زیر دنبال شود:
1. استفاده از الگوهای قرارداد موجود (مانند مدل‌های ICC)
2. تهیه پیش‌نویس توسط یک طرف و مذاکره و اصلاح آن
3. نگارش موادی از قرارداد به صورت همزمان در جلسه مذاکره
معاملات بدون قرارداد منجر به ایجاد مشکلات جدی می‌شود و در چنین شرایطی، آشفتگی و ابهام می‌تواند اختلافات را تشدید کند. یک رابطه تجاری بین المللی باید در چهار بعد مالی، فنی، بازرگانی و حقوقی به طور کامل مورد توجه قرار گیرد.
2. عدم دقت در معرفی طرف‌های تجاری
معرفی دقیق طرف‌های تجاری در قراردادهای بین المللی از جنبه‌های کلیدی است که هرگز نباید نادیده گرفته شود. به ویژه در معاملات بزرگ، عدم دقت در این زمینه ممکن است به تأثیرات جدی منجر شود، مثلاً ممکن است که طرفین قرارداد در زمان معین نتوانند شخصیت‌های واقعی و قانونی یکی دیگر را شناسایی کنند. این عدم شفافیت می‌تواند در وضعیت‌های حقوقی به تبعات جدی منجر شود.
تجارت بین المللی با مقررات و مجوزهای مختلفی در کشورهای مختلف مواجه است، بنابراین هرگونه اطلاعات نادرست یا ناقص می‌تواند مشکلات قانونی و مالی برای طرفین ایجاد کند. اطلاعات لازم برای معرفی شامل موارد زیر می‌باشد:
• نام شرکت
• آدرس کامل
• اطلاعات تماس شامل تلفن، فکس، ایمیل
• شماره ثبت و کد ملی
• نوع شرکتی و علامت اختصاری آن
• اطلاعات حساب بانکی و نماینده قانونی
3. عدم تعریف دقیق محصول یا خدمت
تعریف دقیق محصول یا خدمت در قرارداد، اساس هر توافق تجاری را تشکیل می‌دهد. هنگامی که محصول یا خدمت به طور شفاف تعریف نشود، بروز اختلافات درباره نوع، کیفیت و مقدار آن غیر قابل اجتناب است. چنین اختلافاتی می‌تواند به ابطال معامله یا درخواست خسارت‌های سنگین منجر شود و عواقب بدی برای همه طرفین به همراه داشته باشد.
علاوه بر این، در تجارت‌های بین المللی، ممکن است تولیدکنندگان یا توزیع‌کنندگان با برندهای مختلفی مواجه شوند. بنابراین، لازم است که جزئیات مختص به هر محصول (مانند وزن، ابعاد، و استانداردهای کیفی) به دقت لحاظ شده و در قرارداد ثبت گردد تا از سوء تفاهمات احتمالی جلوگیری شود. تعریف دقیق محصول می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. شرح دقیق کالا
2. مقدار کالا
3. شماره تعرفه (H.S code)
4. ویژگی‌ها و مشخصات فن
5. کشور سازنده
6. استانداردهای لازم
4. عدم شفافیت در تعهدات
عدم شفافیت در تعریف و بیان تعهدات طرفین قرارداد می‌تواند به سوء تفاهمات و اختلافات جدی منجر شود. در تجارت‌های بین المللی، هر طرف باید بداند که دقیقاً چه مسئولیت‌هایی دارد و در صورت عدم انجام آنها چه تبعاتی خواهد داشت. اگر این تعهدات به صورت دقیق و واضح بیان نشوند، ممکن است هر یک از طرفین، وظایف یکدیگر را به درستی درک نکنند و این مسئله در نتیجه به بروز اختلافات جدی منجر گردد.
همچنین، عدم شفافیت می‌تواند هم اعتماد بین طرفین را کاهش دهد و هم به بی‌نظمی و تداخل در فرآیندهای تجاری منجر شود. بنابراین، ضروری است که هر تفاهم‌نامه به دقت مورد بررسی و اصلاح قرار گیرد و تعهدات به وضوح تعریف شود.
5. عدم توجه به ضمانت اجرا
وجود ضمانت‌های اجرایی روشن و مشخص برای تجهیزات و شرایط قراردادها حیاتی است. اگر طرفین قرارداد متعهد به انجام وظایف خود نشوند، نتایج چه خواهد بود؟ عدم وجود گزینه‌های اجرایی مناسب و کافی می‌تواند باعث سردرگمی و دشواری در حل مشکلات بوجود آمده شود و ممکن است با ایجاد مشکلات حقوقی برای هر یک از طرفین همراه باشد.
همچنین، مهم است که طرفین قرارداد از عواقب عدم اجرای تعهدات خود آگاه باشند. مثلاً، می‌توانند ملزم به پرداخت جریمه یا خسارت‌های مالی شوند. این موضوع باعث می‌شود هر دو طرف با دقت بیشتری نسبت به تعهداتشان رفتار کنند و به تعهدات خود عمل نمایند.
6. عدم تعریف روشن تعهدات برای اشخاص ثالث
در برخی مواقع، قراردادها به اشخاص ثالث، مانند نمایندگان یا توزیع‌کنندگان، تعهداتی را تحمیل می‌کنند. عدم مشخص کردن این تعهدات می‌تواند به بروز مشکلات جدی در زمان نیاز به پیگیری و اجرای آنها منجر شود. اگر چه طرفین اصلی قرارداد ممکن است وظایف خود را به خوبی درک کنند، اما اگر تعهدات مربوط به اشخاص ثالث به درستی تعریف نشوند، این مسئله می‌تواند باعث صدور پاسخ‌های ناخواسته یا انجام فعالیت‌های نامناسب گردد.
به این ترتیب، ضروری است که تمامی جنبه‌های مربوط به سمت‌های ثالث شامل وظایف، حقوق و انتظارات به‌طور شفاف در متن قرارداد ذکر گردد. این کار کمک می‌کند تا از بروز مشکلات حقوقی و مالی بعدی جلوگیری شود و فرآیند همکاری بین طرفین به درستی مدیریت گردد.
7. پذیرش فسخ بدون دلیل
پذیرش حق فسخ قرارداد بدون دلیل مشخص می‌تواند طرفین را در معرض مشکلات و سوء استفاده قرار دهد. در صورتی که یک طرف بدون دلیل موجه بتواند قرارداد را فسخ کند، این می‌تواند نقطه ضعف بزرگی برای طرف دیگر باشد. همچنین، این موضوع منجر به بی‌اعتمادی و کاهش همکاری طولانی مدت میان تجار خواهد شد.
برای کاهش این خطر، ضروری است تا دلایل مشخص و قابل قبول برای فسخ در متن قرارداد گنجانده شود. این امر سبب می‌شود که هر دو طرف درک روشنی از شرایط و محدودیت‌های فسخ داشته باشند و از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری کند.
8. عدم توضیح درباره تبعات فسخ
تبعات فسخ قرارداد باید به وضوح بیان شود تا طرفین از حقوق و مسئولیت‌های خود آگاه باشند. این شامل موضوعاتی مانند شرایط بازگشت کالا، تسویه حساب‌ها و جریمه‌ها می‌شود. نادیده گرفتن این مسائل می‌تواند به بروز اختلافات جدی منجر شود، که در نتیجه به هزینه‌های مالی و زمان‌بر برای هر دو طرف خواهد انجامید.
علاوه بر این، روشن کردن جزئیات درباره تبعات فسخ به طرفین این امکان را می‌دهد که برنامه‌ریزی بهتری برای مواقع احتمال وقوع فسخ داشته باشند و از بروز مشکلات بزرگتر جلوگیری کنند. این پیش‌بینی‌ها می‌تواند به سلامت روابط تجاری کمک شایانی کند.
9. عدم توجه به قواعد بین المللی
قواعد بین المللی، از جمله استانداردهای بازرگانی جهانی (مانند INCOTERMS) برای تجارت و تبادلات بین المللی طراحی شده‌اند. نادیده گرفتن این قواعد می‌تواند به مشکلات جدی در نحوه اجرای معاملات منجر شود. به عنوان مثال، درج اطلاعات نادرست درباره تحویل کالا، مسئولیت‌های مالی و خطرات ممکن می‌تواند عواقب سنگینی برای تجار داشته باشد.
آگاهی و رعایت این اصول نیز یک مسئولیت قانونی محسوب می‌شود. بنابراین، ضروری است که طرفین قرارداد در مورد این استانداردها اطلاعات کافی داشته باشند و بتوانند از آنها به عنوان یک چارچوب مشخص در قراردادهای خود استفاده کنند.
10. عدم دقت به بار حقوقی کلمات تخصصی
واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی در قراردادها باید به دقت استفاده شوند، زیرا ممکن است تعابیر مختلفی در سیستم‌های حقوقی مختلف داشته باشند. عدم دقت در این زمینه می‌تواند به سوء تفاهمات جدی منجر گردد و ممکن است در شرایط قانونی مشکلاتی ایجاد کند. به عنوان مثال، یک اصطلاح فنی ممکن است در متون مختلف معانی متفاوتی داشته باشد و این می‌تواند تأثیر منفی بر روند اجرا داشته باشد.
طرفین قرارداد باید از معنا و بار حقوقی واژه‌های تخصصی به روشنی آگاه باشند و در صورت نیاز، مشاوره حقوقی بگیرند. این اقدام به آنها کمک می‌کند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنند و شرایط قانونی قرارداد را به درستی درک نمایند.
11. ذکر نکات متعارض در قرارداد
وجود نکات متعارض در قرارداد علاوه بر اینکه سردرگمی را افزایش می‌دهد، می‌تواند به ایجاد اختلافات قانونی و مالی منجر شود. هر گونه کاستی یا تناقض در متن قرارداد به آسانی قابلیت استناد را برای هر طرف کاهش می‌دهد و در زمان نیاز به حل اختلاف، دوباره کاری و هزینه‌بر خواهد بود.
بنابراین، ضروری است که تمام نکته‌ها در متن قرارداد به دقت مورد بررسی قرار گیرند و اطمینان حاصل شود که هیچ‌گونه تناقضی وجود ندارد. این دقت می‌تواند در مراحل مختلف اجرای قرارداد به ویژه در زمان بروز اختلافات کمک شایانی کند.
12. انتخاب نادرست قانون حاکم و محل حل اختلاف
انتخاب نادرست قانون حاکم و محل حل اختلاف موثرترین راه برای به وجود آمدن مشکلات قانونی در قراردادهای بین المللی است. اگر این انتخاب به درستی انجام نشود، ممکن است طرفین در شرایط ناگوار و دشوار قرار گیرند و نتوانند به راحتی اختلافات خود را حل‌وفصل کنند. با توجه به تنوع قوانین و مقررات در کشورها، این انتخاب باید به طور دقیق و با در نظر گرفتن زمینه‌های حقوقی هر دو طرف انجام شود.
نهایتاً، در نظر داشتن مکان مناسب برای حل اختلاف نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. انتخاب محل مناسب می‌تواند به صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های احتمالی کمک کند و به طرفین این امکان را می‌دهد که در یک محیط قانونی مناسب، اختلافات خود را حل کنند.
نتیجه‌گیری
در نهایت، آگاهی از اشتباهات رایج در قراردادهای بین المللی و اقدامات مناسب برای جلوگیری از آنها، می‌تواند به تجار کمک کند تا روابط تجاری خود را به طور مؤثر مدیریت کنند و از بروز اختلافات اجتناب نمایند. در دنیای پیچیده و پر ریسک بازرگانی بین المللی، توجه به جزئیات و تدوین قراردادهای شفاف و دقیق امر حیاتی است. رعایت این اصول نه تنها به حفظ اعتماد بین طرفین قرارداد کمک می‌کند، بلکه به ایجاد پایداری و موفقیت در تجارت‌های بین المللی منجر می‌شود.
با آگاهی از این موارد و توجه به جزئیات در نوشتن قراردادها، می‌توان ریسک‌های موجود در تجارت بین المللی را به حداقل رساند و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد.
